Ds. Wessel Westerveld, 18 november 2018

Prediker 1:1-11

Nico ter Linden zegt: de randfiguren zijn dikwijls het boeiendste,
en zo is het.
De naam zegt het al: randfiguur; ze bivakkeren aan de grenzen van ons denken.
Niet als grensbewakers – want daar hebben we de orthodoxie voor.

(Denk en geloof tot hier – en niet verder – anders kun je niet meer terugdenken of terug geloven…)
Nee, randfiguren zijn grensoverschrijders.
Randfiguren zijn grensgangers en ze gaan erover heen – en heel best ook soms,
zodat we zeggen: ‘ja, nou is het niet leuk meer…’
Straks kan ik niet meer terug geloven en ben ik het dus kwijt, ja…’

Prediker – de verzamelaar van gedachten en teksten, ideeën en zienswijzen –
hij is zo’n ‘randfiguur’.
Met de hakken over de sloot is hij met zijn verzameling opgenomen in de Bijbel.
Hij balanceert op de grens van wat Christenen geloven,
of althans, volgens de grensbewakers behoren te geloven.
Zoals bijvoorbeeld
“Wij zijn beeld van God,
“er is leven na de dood”,
“de rechtvaardigheid van God overwint” en
“de Nieuwe Hemel en de Nieuwe Aarde zullen komen…”

Prediker zegt:
Beeld van God?
Welnee – alles is ijl – ijler dan ijl!
Leven na de dood?
Vergeefse hoop:  dood is dood en dan word je vergeten.
Rechtvaardigheid Gods?
Kom nou: rechtvaardigen gaan vroeg dood en onrechtvaardigen leven lang…
Nieuwe hemel en nieuwe aarde?
Geloof je t zelf? Er is niets nieuws onder de zon…

Iemand zei eens tegen mij:
Wat een getob met die Prediker!
Ik krijg onaangename beelden van een altoos terugkerende afwas…

Wat Prediker zegt, is inderdaad nogal een ander geluid dan ons Christelijk gedachtegoed.
Wij zijn toch van profetische teksten als
“Ik, zegt Hij, ga iets nieuws beginnen – het is al begonnen, merk je het niet?”
en van het geloof “Christus heeft ons nieuw gemaakt!”?
Wij breken toch – althans, dat geloven wij, of: daar hopen / vertrouwen wij op –
uit de cirkel, uit die zinloze kringloop?
Zoals dat plaatje op de voorkant van de OvD zo mooi laat zien?

En toch krijgt Prediker óók het woord in de Bijbel.
Omdat hij de dingen beschrijft zoals ze zich aan hem tonen –
en daarmee is hij de woordvoerder van vele mensen, denk ik.
Hij maakt het niet mooier dan het is – en daarin is hij eerlijk.
En eerlijkheid toont zich niet altijd van zijn barmhartigste kant…
Soms kun je maar beter kiezen voor barmhartigheid boven eerlijkheid, denk ik,
want tegen je kind of kleinkind zeggen,
dat zijn tekening werkelijk helemaal niet lijkt op wat het bedoelt te zijn en bovendien oerlelijk is,
maakt meer kapot dan een omfloerst
okee – zo had ik het nog niet bekeken – apart hoor…
(hoewel ik me dat ook wel eens afvraag…)
maar hoe dan ook: soms is die eerlijkheid ook gewoon van ‘hoe het is’ of in elk geval:
‘hoe het wel heel sterk lijkt’
en kun je dat maar beter benoemen:

Dood is dood en dan word je vergeten.
Rechtvaardigen gaan vroeg dood en onrechtvaardigen leven lang…
Er is niets nieuws onder de zon…
Kortom: Alles is ijl – ijler dan ijl!

IJler dan ijl!
Lucht en leegte.
IJdelheid der ijdelheden…

Het is wel grappig om dat woordje dat vertaald wordt met ijl, lucht en leegte
‘hèvel’.
hetzelfde woord is als de naam Abel…
Abel, die doodgeslagen werd door Kaïn.
Alsof Abel niets voorstelt –
windje, ijlheid, ademtochtje.
En inderdaad stelt hij niets voor voor Kaïn,
die slaat ‘m dood alsof het een vlieg is,
en helaas zijn er altijd nog vele Kaïns die vele Abels doodslaan –
maar weet wel: dat ‘nietse’ dat in de naam van Abel ligt besloten,
is niet hetzelfde als waardeloos.
Integendeel – we kennen het verhaal: de ENE werd vervolgens zeer toornig!
Waar is je broeder Abel!
Ben ik mijn broeders hoeder…? zei Kaïn.
Ja – dat ben jij.

IJlheid, lucht en leegte is het allemaal uiteindelijk,
maar de God die zich woest maakt om de Kains die de Abels doden,
die God is wél het blijverdje…
Alles kan veranderen – die God toch niet…

In de theologie is een stroming, die heet de radicale theologie.
We lezen met een leesgroepje nu een boekje van een van de vertegenwoordigers daarvan,
van de Ierse theoloog en filosoof Peter Rollins.
Het belangrijkste gezichtspunt van de radicale theologie is
– even in mijn eigen woorden – dat je geen zoete koekjes moet bakken
van Nieuwe Hemel en Aarde en ‘het komt goed’ –
in die zin helemaal Prediker,
maar – zegt de radicale theologie –
leef het leven zo goed mogelijk voor de anderen mét alle shit, onrecht en ellende,
alsof God  en de hemel en leven na de dood niet bestaat…

En dat doet mij denken dat bekende Joodse verhaaltje over het nut van ongeloof.
(Bidden met de benen, p.100)
“Rabbi Mosje Leib zei eens: ‘Er is geen enkele menselijke eigenschap die overbodig is. Zelfs de meest eenvoudige of vreselijke eigenschappen kunnen hun verborgen bestaansreden hebben. Zo kan bijvoorbeeld de hoogmoed dankzij Gods genade iemand tot ongekende hoogte en ontdekkingen voeren. Maar wat is het doel van ongeloof? Kan ook die enig nut hebben? Ja, ook dat heeft zijn waarde! Stel, er komt iemand bij je die om hulp vraagt. Die persoon kun je niet afschepen met de woorden: “Vertrouw op God. Ga heen en Hij zal je helpen!” Nee, dan moet je handelen alsof er geen God bestaat en alsof er maar één persoon op de hele wereld is die kan helpen. Die ene persoon, dat ben jij! “

Dus – zie het niet te somber in met randfiguur-denken als dat van Prediker.
Het redt mensenlevens.
Amen.