Ds. Francis Benthem, 23 december 2018

Lukas 1:46-57

Op zoek naar de lezingen die voor deze zondag op het leesrooster staan, deed ik een ontdekking, die mij verbaasde: traditiegetrouw wordt het begin van Lucas gelezen, maar de lofzang van Maria wordt weggelaten. En toen viel me in, bedacht ik, dat dat al zo lang ik dominee ben, zo is. Ik heb nog nooit over die lofzang gepreekt.

Ja, dit stuk evangelie is al een heel oud lied en al heel vroeg in de kerk gezongen, het is een zgn. canticum. En ja, het heeft een vaste plaats gekregen in de liturgie van de vespers in de kloosters, en ja, het is heel vaak op prachtige muziek gezet: Monteverdi, Vivaldi, Bach, Mozart, om maar een paar te noemen. Maar is het daarom geen evangelie en kun je er niet over preken of spreekt het helemaal voor zichzelf en hoef je het niet uit te leggen ?? Ik vroeg het me zo af.

Dat laatste zou kunnen, want het is wel een lied, een gedicht met een heel duidelijke, niet mis te verstane boodschap. Met een boodschap, die kan wakker schudden, ontregelen, in verwarring kan brengen en die ook in verrukking kan brengen. Tenminste, als ik er goed naar luister, als ik het nauwkeurig lees en bedenk wie het op welk moment in de mond is gelegd, dan overkomt mij dat. Wat een lied en wat een vrouw die het zingt, die het durft te zingen. Is het daarom misschien niet in het leesrooster opgenomen ?? Te heftig ?? Nou, er zijn wel meer heftige stukken in de bijbel.. Hoe het ook zij .. ik heb nu deze tekst gekozen om naar te luisteren.

Hoort u maar: Maria zingt: Hij God drijft uiteen wie zich verheven wanen ... dus: die het hoog in de bol hebben, vrij gezegd; die grootse plannen hebben voor zichzelf  en voor wat hen is toevertrouwd … hun land, hun volk , hun partij ….. nou, ik weet niet hoe het u vergaat: mij schieten dan gelijk wel een paar namen te binnen. En wat zou ik blij zijn als ze gestoord werden in hun megalomane, niets ontziende  plannen, uitééngedreven.
Heersers stoot  hij van hun troon, zingt ze ook ... daar hoef ik toch ook geen namen bij te noemen, die komen vanzelf wel bij u op en verder “ en rijken stuurt hij weg met lege handen “… een beetje leedvermaak heb ik wel, als ik daaraan denk bij het lezen van de Quote bij de kapper…

En wat daar dan in het lied tegenover wordt gezet: wie gering is geeft hij aanzien; wie honger heeft overlaadt hij met gaven … en van dat alles zingt Maria Hij toont de macht en de kracht van zijn arm …

Daar – in die situaties en zo – op die manier – toont, volgens het lied van Maria , God dus zijn macht en zijn kracht:

Hij zet de gangbare verhoudingen tussen mensen; tussen heersers en onderdanen; tussen machtige instituten en ondernemingen en gewone mensen als u en ik, op zijn kop.  En Maria wist heel goed waarover ze het had en u en ik weten dat ook heel goed. Het wordt ons dagelijks duidelijk in de media. Er waren en er zijn nog steeds hele ongelijke machtsverhoudingen tussen mensen. Daar profiteren sommigen van – die worden rijk en machtig en daar worden heel veel mensen het slachtoffer van. Die lijden gebrek, hebben honger – lijden het meest onder de oorlogen die de machtigen aanrichten voeg ik maar even toe en zijn verreweg de grootste veroorzakers van de dreigende milieurampen, zeg ik ook maar even ..

Zo was het altijd al en zo is het nog. En dan zegt dit lied hier: God staat niet aan de kant van de machtigen en de rijken, maar aan die van de slachtoffers van de macht en van de armen, van de gewone kleine mensen ..
Dat moet je in het licht van de hele bijbel wel nuanceren – denk aan de rijke Abraham en aan de koningen David en Salomo – God staat wel aan de kant van de machtigen, als ze hun macht  gebruiken om juist ook de armen en machtelozen te dienen; en van de rijken als ze hun rijkdom delen. Maar hier wordt het recht toe recht aan gezegd: God kiest tegen de machtigen en rijken en voor de armen en slachtoffers van de macht.
Tja, als ik evangelicaal in de VS was, zou ik nog wel even op mijn kop krabben vóór ik me tot het Trumpisme zou bekeren …

Maar in de lofzang van Maria staat het nog recht voor z’n raap. Klip en klaar.

Hoe komt dit zo hier ? Wat bezielt Maria om dit zo te zingen?  Ik probeer het me in te denken.
Maria herkent in wat haar overkomt God, de kracht en de macht, de invloed van God. Zij herkent die omdat zij de verhalen over deze God kent: bijv. van de redding van de kleine  Mozes uit het water van de Nijl, waar Mirjam, het joodse meisje, waar ze naar heet, een belangrijke rol in speelde; de uittocht uit Egypte, waar Mirjam, ook de lof zingt op God, vanwege de bevrijding van haar volk uit Egypte, het land van angst en onderdrukking.

Maria herkent in wat haar overkomt, wat haar wordt gezegd, dezelfde bevrijding, redding, verlossing  en bezingt dat zo: mijn hart juicht om God mijn redder: hij heeft oog gehad voor mij, zijn minste dienares.

Daarover dit: zijn minste dienares … daarbij moet je niet aan een  minderwaardigheidcomplex denken of aan een soort vrome valse bescheidenheid, dat horen wij er misschien in met onze door de psychologie en gevoeligheden op dat vlak gevormde oren, …. Nee, dat is een omschrijving van haar reële situatie, van haar leven op dat moment: een jong meisje, jaar of 14, 15, uitgehuwelijkt aan een timmerman – was vast geen vetpot .. met als vooruitzicht: trouwen, kind na kind krijgen, – dat was ook de taak van vrouwen toen – en hoogst waarschijnlijk overlijden in het kraambed .. Dan hoor je toch bij de minsten .. Dan ben je toch één van die miljoenen nameloze vrouwen en mannen, die geboren worden, volwassen worden, kinderen krijgen en doodgaan … Dan is jouw naam er toch niet voor bestemd om na je dood nog genoemd te worden, zoals die van keizerin Cleopatra of keizer Augustus. Laat staan dat de generaties na jou je gelukkig zullen prijzen … Zo van die Maria; moet je zien wat die heeft bereikt ….

Nee, Maria ziet zichzelf als Gods minste dienares, ‘nederig’ staat er ook wel in andere vertalingen, of ‘lage staat= lage status, want dat is haar feitelijke positie. Daar gaat het om.  Nu zij ervaart in wat er met  haar gebeurt, dat  God oog voor haar heeft gehad. Dat ze  door God is gezien in haar kleine, beperkte leventje ..

Even een uitstapje naar nu: wij 21 ste eeuwers met onze psychologische inzichten, weten inmiddels hoe belangrijk het is, dat een mens zich gezien voelt. Gezien, erkend in je eigenheid, maar ook in je verbondenheid met haar geschiedenis, haar land , haar familie, haar taak. Maar ook in de problemen waar je mee worstelt of dat nu de zwaarte is van het mantelzorger zijn en alle gedoe daarom heen ; of  dat je maar ternauwernood de eindjes aan elkaar kunt knopen en een verhoging van de benzineprijs de druppel is die de emmer van je zorgen doet overlopen.

In de polarisatie die je nu overal ziet – tussen arm en rijk; gele vestjes en groene milieu-activisten; hoog- en laagopgeleiden speelt die intense behoefte om gezien, erkend  te worden, in je waarde gelaten een enorme rol. ( Al wordt het wel eens een beetje overdreven, in mijn ogen ). Niet gezien worden is een ondermijnende, boosmakende kracht, die mensen uit elkaar drijft; Je gezien weten is een helende, verbindende noem het liefdevolle kracht. Dat God ziet- de ellende van Israël in Egypte, Maria in haar  kleine uitzichtloze leventje – dát is een daad van liefde.

Maria weet zich door God gezien. Dat ervaart ze zo.  Want zij heeft een bijzondere taak gekregen, een buitengewone opdracht.  Zij zal Jezus  baren en grootbrengen. Hij zal de mens zijn in wie deze God, van wie ze zingt, nog eenmaal en dan voorgoed en voor iedereen zichtbaar en bereikbaar, duidelijk zal maken dat Hij mensen in hun ellende, in hun kleinheid in hun afhankelijkheid ziet en hen daaruit wil bevrijden.

Deze Zoon, Jezus , immers zal altijd met hen verkeren, die het loodje dreigen te leggen; de randfiguren, de armen en de losers. Om wille van hen zal Hij  het onderspit delven in de strijd met de heersende machten en tóch voort blijven gaan .. Zo krijgt Maria in de beweging van bevrijding, van menselijkheid van liefde die van God uitgaat een plek. De komende generaties zullen zich haar herinneren, ja zij zal door hen gelukkig worden geprezen ..
Dat is zo iets wonderlijks, dat gaat zo tegen alle sterrendom, verering van BN-ers, jezelf presenteren oppimpen in …. Dat is echt de wereld op zijn kop.

Ja en om het wonderlijke en ontregelende van dit alles nog eens te onderstrepen, wordt dat dan die ẃording van Jezus een buitengewone zwangerschap en een bijzondere geboorte. Daarbij wordt de man ( hoofdrolspeler in het menselijke vermogen om je voort te planten, zoals men toen dacht ) even buitenspel gezet. Hij komt er niet aan te pas.

Dat is – maar dat weet u waarschijnlijk allang – een  toespitsing, een overdrijving zeg maar van een bekend oud-testamentisch thema: als het erom spant; als het lijkt of deze God er helemaal niet meer is; als cynisme, onverschilligheid, hardheid, onmenselijkheid ook onder wie in Hem zeggen te geloven overheersen dan gaat de hele gewone, natuurlijke gang van zaken op zijn kop.  Dan wordt een vrouw van over de 80 zwanger( Sarah). Dan blijkt de vrouw van de stamvader onvruchtbaar ( Rachel) , dan kan ook de vrouw van de meest trouwe gelovige, ja zelfs van de toegewijde priester geen kinderen krijgen … Hannah, Elisabeth. Om het maar eens zo te zeggen: God zelf moet eraan te pas komen om Zijn beweging van liefde en bevrijding met mensen door te laten gaan.

Zo jammer, dat van zo’n prachtig geloofsthema – het gáát door, ook al is er niks dat erop wijst; al denk je dat het onmogelijk is – zo’n  biologisch verhaal gemaakt is met alle konsekwenties die dat met name voor de positie van vrouwen in de kerk heeft gehad en in grote delen van de wereldkerk nog heeft, vandien. Waar slaat dat op …

Maria zingt haar loflied, omdat ze zich door God gezien weet. Zij wordt de moeder van de mens in wie die beweging van liefde, menselijkheid, vrijheid helemaal gaaf vorm krijgt. Zo krijgt ze een plaats in de beweging van bevrijding en redding die van God uitgaat, Zij wéét dat haar leven er toe doet, om het maar eens modern te zeggen. Daarom zingt ze haar loflied.
Haar leven heeft een zin en een betekenis gekregen die groter is dan zijzelf. Die boven haar zelf uitwijst. In het lied plaatst Maria zichzelf in een groter geheel: haar voorouders, de generaties vóór haar. De gemeenschap waar ze nu bij hoort: haar volk: Israël. De generaties na haar.

Ik vind dat ontroerend om te horen: wat wij in ons super-geïndividualiseerde westen, waar het allemaal om je eigen “ik” lijkt te draaien, lijken te zijn vergeten en wat we langzamerhand weer een beetje beginnen te ontdekken: dat het voor een mens van levensbelang is om “ergens bij te horen”  om te weten waar je vandaan komt om zo ook een beetje te weten te komen, waar je heen gaat….Dat alles vind je hier in dit lied. “Gezien worden, een plaats hebben in een geschiedenis , in een ‘verhaal’ , een taak die er toe doet, binnen rechtvaardige verhoudingen tussen mensen – het zijn de bouwstenen van een goed menselijk bestaan en van een waarlijk menselijke samenleving.

Ik keer nog even terug naar het begin van mijn preek. Ik zei daar dat de lofzang van Maria mij telkens weer raakt, omdat die zo revolutionair; zo ontregelend is. Ze biedt zo’n hoopvol, prachtig perspectief.  God die daar is waar mensen in de min zijn. Het niet redden. Ten onder dreigen te gaan. Tegelijk merk ik dat ik het ook confronterend vind. Want  als ik de krant ’s morgens opensla, dan komt er zó’n bak aan negativiteit over me heen, onrecht, oorlog,  nood, ellende en vooral ook onmacht en onwil om er iets aan te doen. Leugens, bedrog, nepnieuws .. Je kunt er zo moedeloos van worden. En dan vraag ik me af: geloof ik er nog wel echt in, in die macht van God, in de beweging van liefde en bevrijding die van Hem uitgaat ?

Het is Advent. We bereiden ons voor op het feest van de geboorte van Jezus, de zoon van Maria. Nog steeds, meer dan 2000 jaar later, vieren we dat. Nog steeds is wat Hij in Gods Naam opnieuw in beweging heeft gebracht, levend. Zijn er mensen die zo, in Zijn spoor en niet anders mens willen zijn. ( Ook al kennen ze hem en het Loflied van zijn moeder misschien helemaal niet.)

Laten we daarom met haar ondanks alles toch weer dat loflied zingen. Om die beweging van menselijkheid, liefde, bevrijding ook zo ons weer te binnen te brengen en gaande te houden. Hallo: de krant is er … maar dit loflied is er ook al meer dan 2000 jaar.
Wie weet, weten wij dan ook weer dat onze taak – hoe klein ook; ons bestaan – hoe beperkt misschien ook – er toe doet als we ons leven leven in die Geest. Dat wij ‘door God gezien worden’.
Amen