Psalm 2 en Mattheus 5: 1-11

U weet toch, dat wij in Nederland tot de gelukkigste mensen op aarde horen,he’ ! De statistieken hebben uitgewezen dat wij tot de 10 gelukkigste landen van de wereld horen. En: meten is weten !

Wat dan de norm voor geluk’ is : dat je zegt je gelukkig te voelen met: plezier in je werk; een fijne relatie; een goed gezin; mooie vakanties; genoeg geld; een fijne vriendenkring, leuke hobby’s. We hebben zelfs ‘gelukshoogleraren aan de universiteit” om uit te zoeken en uit te leggen hoe het precies zit. Wat ons zo gelukkig maakt, waar je zo gelukkig van wordt. In de reclame en op de social media zie je het uitvergroot uitgestald: stralende mensen, die constant gelukkig zijn, met geweldige belevenissen en ervaringen, het kan niet op.
Inmiddels wordt duidelijk dat er ook een keerzijde zit aan al dat gepraat over geluk en heel die uitstalling van al dat geluk: als je niet gelukkig bent – en wie is dat nou dag in dag uit – dan ben je een loser. Dan ligt het aan jezelf, je kunt het niet, je doet iets niet goed. Er is iets mis met je. Vooral jongeren hebben daar veel last van, ze worden depressief of raken burned-out –
Maar ook als oudere als je niet vrolijk en fris ondanks alle piepjes en kraakjes geweldige dingen beleeft – op reis en in musea en bij concerten, doe je toch iets fout of is er iets mis met je.
Kortom: niet gelukkig zijn is je eigen schuld ( te weinig beweging; niet actief genoeg in het netwerken etc etc ) of je hebt een gebrek . Nog nooit was de toeloop op coaches, psychologen, psychiaters zo groot als in het gelukkige westen. Gelukkig zijn is de norm. Mens-zijn is gelukkig zijn. Dat is het beeld wat we voorgespiegeld krijgen.
Nou wordt er wel wat tegengas gegeven, gelukkig. Er zijn met name een aantal Belgische psychiaters – die ook filosofisch geschoold zijn, die dus niet alleen maar naar pillen en protocollen grijpen – die dat ultieme streven naar geluk en de negatieve kanten daarvan ter sprake brengen en er tegenover zetten. Ze doen van zich horen en vinden veel gehoor. Ik lees ze graag vanuit mijn belangstelling voor psychiatrie en mijn eigen geworstel met het leven zo nu en dan.

Zou de bijbel hier ook iets over te zeggen hebben ?? Nu voor deze zondag de zaligsprekingen uit het begin van de Bergrede op het leesrooster staan, fascineert me dat. Wat heeft de bijbel over ‘geluk’ en ‘gelukkig zijn ‘ te zeggen. Ik wil dat met u samen vandaag voorzichtig wat aftasten.
Het begint er mee, dat je dat woord behalve in het evangelie ook in de Psalmen veel tegenkomt. Ik koos daarom Psalm 2 als eerste lezing. Gelukkig wie schuilen bij Hem =God. Daar, in Psalm 2 gaat het om overheden, machten, die zich groot maken ten koste van de gewone mensen. De Psalmist zingt zijn lied vanuit de positie van iemand die door hen opgejaagd wordt. Onmiddellijk schieten mij de vele vluchtelingen uit Syrie in gedachten ,maar ook, dichterbij, gezinnen die door de belastingdienst ten onterechte van fraude zijn beschuldigd. Hun hele bestaan ontwricht. De voorbeelden liggen voor het oprapen, ook nu – . Hen prijst de Psalmist gelukkig als ze bij God schuilen.
De Psalmen, en het evangelie kijken eigenlijk altijd door de bril van de mensen die in het hele maatschappelijke en wereldgebeuren aan het kortste eind trekken; die niet mee kunnen komen Vanuit de positie van machteloze en weerloze mensen.
Over hen en tot hen heeft Jezus het hier in de zaligsprekingen. Hier zit overigens een van de lastige dingen in de tekst – er wordt eerst verteld, dat Jezus zijn leerlingen onderricht, onderwijst. Maar dan komen er eerst 9 zaligsprekingen die niet tot hen gericht zijn. Een soort algemene spreuken en pas bij de 10^e richt Hij zich direkt tot hen. Dat is onduidelijk, een beetje raadselachtig. Net zoals het raadselachtig is, hoe dat nou daar op of in die bergen zit.

Ik had, net zoals de meesten van u, denk ik, dat zondagsschool plaatje in mijn hoofd van Jezus die als een nieuwe Mozes vanaf een hoge berg de mensen toespreekt, met vooraan zijn leerlingen. Maar dat staat er niet in de oorspronkelijke tekst. Wat daar staat kan ook betekenen, dat Jezus bij het zien van al die mensen die op Hem afkomen en Hem nodig hebben, iets van Hem willen, terugtrekt in de bergen. Daar komen zijn leerlingen dan naar Hem toe en dan geeft Hij hen les, zoals zoveel Joodse leraren in zijn tijd dat deden. En Hij begint zijn les, zoals dat ook gebruikelijk was, met een begroeting, een zegenbede.
Dan zou die zoiets kunnen zijn als: wat een geluk voor de armen van Geest . Ook zo’n raadselachtige uitdrukking, waarvan we niet precies meer kunnen nagaan, wat er mee bedoeld wordt. In ieder geval niet de zwakzinnigen . ( Ik zeg het maar even ouderwets , maar wel duidelijk )
Wat mij het meest aanspreekt is iets als: zij die zo arm zijn –- aan geld of spullen, maar ook aan liefde, genegenheid, veiligheid , dat ze snakken naar de Geest, de kracht van God. Dan kun je ook begrijpen dat zowel treurenden als vredezoekers als mensen die hongeren naar recht en gerechtigheid in het rijtje voorkomen. Wel nu van hen wordt in de begroeting zoiets gezegd als: wat een geluk voor de armen van Geest .Op hen is het koningschap, de macht van God gericht.|

Nou heb ik lang gedacht:

• troost voor wie verdriet heeft:
• het land in handen van wie niet met macht en geweld tekeer gaat, maar liefdevol en trouw handelt;
• recht voor wie daar naar snakken;
• zorg en zorgzaamheid voor wie zelf zorg geven.
• God zien voor wie integer, eerlijk en betrouwbaar blijft in alle omstandigheden;
• kinderen van God als Naam, eretitel voor de vredestichters;
• en de macht en kracht van God juist voor hen die vervolgd worden omdat hij of zij recht wil doen, ….Ja, dat is natuurlijk als je zwaar en moeilijk hebt, geluk. Maar om ze nou gelukkig te prijzen, al die mensen in de verdrukking, dat gaat wel ver. Allemaal mooi, maar je ziet er niks van. Vaak zie je juist het tegenovergestelde. Zeker in deze harde tijd en deze harde samenleving. Hoe zo troost, als je verdriet hebt. Als je geliefde is overleden, moet je daar toch in een half jaartje wel over heen zijn….En hoezo zien zij die integer handelen iets van God….ze worden toch meestal onder de voet gelopen door de grote monden, de ellebogenwerkers , de grootsprekers.. En hoe zo de aarde voor de zachtmoedigen, de aarde gaat toch kapot aan de uitbuiting van hen die het geld en de macht hebben ??? Zo kan ik nog wel even doorgaan. De bijbel blijft wat dat betreft helaas actueel.
  Mooie gelukwensen, dacht ik vaak schamper.
  Maar als je ze ziet als begroeting, als een zegenbede, die Jezus zijn leerlingen geeft – en over hun hoofden heen al die mensen die op Hem afkomen – dan wordt het anders.
  In een groet, zit immers vaak een belofte, een wens. Er klinkt een verlangen in naar iets dat uitstijgt boven de toestand van dat moment. Dat verwijst naar betere tijden. Heel simpel: denkt u maar aan “ Goede morgen “ wensen. Als het giet van de regen en er staat een enorme file, of als je beroerd hebt geslapen, zie je daar ook niks van, denk je : hoezo goed deze morgen “ maar toch doet zo’n groet je goed. De ander wenst je toe dat de morgen voor jou toch goed is of goed wordt en daar kan je moed of kracht uit putten.

  Jezus wenst zijn leerlingen en de mensen die op Hem af komen – en dat zijn dus met name die mensen in de knel,over wie het in de Psalmen en het evangelie vooral gaat, toe. Hij wenst dit voor hen. In die zin zijn de zaligsprekingen een belofte.
  Maar tegelijk is het meer dan een belofte. Mattheus wil zo ook laten zien, dat in Jezus ‘ optreden Gods koningschap, Gods macht aan het licht komt, waar en werkelijk wordt en dat er dan iets ten goede verandert.. Hij ( en in Zijn voetspoor zijn leerlingen, zijn gemeente) is er voor hen en in Hem zien zij, dat Gods macht, Gods koningschap op hen gericht is. En dan kan er verandering komen in hun situatie. Dan kunnen ze zich oprichten en worden ze gezien als mens. Theoloog prof Maarten den Dulk zegt het mooi: door de zeven zegenspreuken worden mensen zichtbaar gemaakt, die zich gewoonlijk buiten het centrum van aandacht bevinden. Ze worden als koninklijke mensen welkom geheten. “
  Daarmee is zo’n zegenspreuk tegelijk ook een appél op je. Een appél om in beweging te komen en je op te richten uit machteloosheid. Om het ,maar even modern te zeggen: om niet in de slachtofferrol te gaan of blijven zitten. Daar zie je ook prachtige voorbeelden van :
  Gelukkig die hongeren en dorsten naar gerechtigheid , want zij zullen verzadigd worden. Trump en Bouterse: ze kunnen niet helemaal ongestraft hun gang gaan. Er blijven mensen, die recht zoeken, die hen op de huid blijven zitten.
  Gelukkig de barmhartigen: want zij zullen barmhartigheid ondervinden: de ouders kinderen van de Hoenderloogroep, vechten net zo lang door tot zij een goede plek voor hun kind hebben. Die zal er komen, ondanks 10 jaar bezuinigen op de zorg voor de meest kwetsbaren in de samenleving.
  Gelukkig die vervolgd worden om de gerechtigheid wil, want hun behoort het Koninkrijk der hemelen- mensenrechten bewegingen, ze zijn er en ze blijven er, ook in de landen waar ze het meest onderdrukt worden.
  Zo kunnen de zaligsprekingen ook gezien worden als een motor om tegen de stroom te blijven proberen veranderingen ten goede tot stand te brengen.

  Terug naar het begin: wat zegt de bijbel over “geluk”. In de bijbel ligt het accent bij “gelukkig’ zijn vooral op verbinding, commitment, toewijding, aan de zaak van God, aan de strijd voor recht en vrede; aan je medemens en dan vooral aan de medemens die zorg, aandacht nodig heeft. Geluk wordt gezocht in een oprechte, bescheiden, eerlijke manier van doen en van zijn.
  Daar hangt een prijskaartje aan. Dat drukt Jezus zijn leerlingen op het hart: Gelukkig zijn jullie als ze jullie omwille van mij uitschelden, vervolgen en van allerlei kwaad betichten.
  Als er dingen veranderen ten goede van mensen die niet of nauwelijks als mens gezien werden dan roept dat enorme weerstand op. Denkt u aan het gescheld en de dreigingen in de sociale media tegen vrouwen, zwarte mensen, LHTBers die zich laten zien en horen..
  En als er wordt geknaagd aan de rijkdom en macht van de machtigsten der aarde dan liggen geweld en onderdrukking al snel op de loer….
  En toch noemt Jezus dit : geluk. Het geluk om echt mens te zijn. Om met opgeheven hoofd je rol te mogen spelen in Gods geschiedenis met ons. Om daarin tot bloei en tot je recht te komen.
  Dat is toch wel anders dan het geluk dat ons met alle bijbehorende glitter en glamour in de reclame, en op twitter en facebook wordt voorgeschoteld. Waarvan de schaduwzijde dus depressie en burned out is…
  Maar is de tegenstelling tussen het “geluk’ van de geluksprofessoren en de influencers en het geluk van het evangelie nou echt zo groot ? Is het echt zo zwart wit ?
  Anders gezegd: is er in een gelovig leven geen plek voor “gewoon geluk” – een dagje uit; een mooie reis; een grote liefde; een fijn gezin; een gewonnen wedstrijd; –- jawel. Hier in het Mattheus evangelie spitst het verhaal over waar het God in Jezus om gaat zich toe. Daarin komt het erop aan. Dan worden de dingen altijd zwart /wit getekend en op scherp gezet. Vooral in het Oude Testament spatten de levensvreugde, het gewone geluk er hier en daar vanaf – denk aan het scheppingsverhaal, aan het Hooglied aan de feesten, die worden gevierd, aan de sabbath. Die is niet met het evangelie verdwenen. Die is er ook. Ze komt alleen niet zo in beeld.
  En andersom : is er in onze zo op geluk gefocuste samenleving helemaal geen oog voor hen met wie het niet goed gaat ?? Zeker wel. Naast de verhalen over verre en fantastische vakanties, zijn er ook verhalen over zorgen voor buren, ouders, vrienden en vriendinnen. Zijn er mensen die buddy worden van iemand die buiten de boot dreigt te vallen.
  Naast graaiers die alleen uit zijn op eigen belang zijn er ook integere ondernemers , ceo’s en politici. Verreweg de meesten zijn integer. Maar de anderen hebben zoveel macht.
  Naast juristen die rijk worden van allerlei juridische spelletjes en regels, zijn er ook juristen die het recht en de gerechtigheid zijn toegewijd en hun eigen veiligheid op het spel zetten.
  Vandaag is de zondag van het werelddiakonaat. Daarin wordt op allerlei manieren vorm gegeven aan “het geluk” zoals je het in de zaligsprekingen kunt lezen. Er wordt recht gedaan; zorg en aandacht gegeven aan mensen die anders uit beeld verdwijnen. En dat wereldwijd. Het hoort ook wezenlijk bij kerk-zijn, beweging van mensen die op Jezus en in Hem op God vertrouwen. Laten we daarom straks bij de collecte daar van harte aan bijdragen en daarnaast in ons gewone leven ons laten inspireren door de zaligsprekingen en niet te vergeten: genieten van het gewone geluk dat ons toevalt. Amen.